روابط دو کشور روسیه و گرجستان طی دو دهه اخیر فراز و نشیب های بسیار فراوانی را تجربه کرده است. در سال های نخستین استقلال گرجستان، سیاست های رادیکال و ضد روسی زویاد گامساخوردیا – نخستین رئیس جمهور گرجستان- موجب شد روابط تفلیس و مسکو دوران سرد و پرتشنجی را تجربه کند که در کانون آن حمله نظامی دولت مرکزی گرجستان به مناطق جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی قرار داشت. حمایت روسیه و مداخله نظامی این کشور در این مناطق نه تنها موجب توقف پیش روی های نظامی گامساخوردیا گردید، بلکه زمینه سقوط وی از قدرت را نیز فراهم ساخت. با روی کار آمدن، ادوارد شواردنادزه در سال 1992 میلادی، روابط تفلیس و مسکو به ویژه پس از انعقاد قرارداد صلح سوچی در سال 1994 میلادی و استقرار نیروهای حافظ صلح روسی در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی رو به بهبودی گذاشت. شواردنادزه به عنوان سیاستمداری کهنه کار که سال ها عهده دار سمت وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی بود، رویکردی کاملاً محافظه کارانه را در قبال روسیه در پیش گرفت. از یک سو اقدام به گسترش روابط دو جانبه با روسیه و عضویت در سازمان هایی چون جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع و پیمان امنیت دسته جمعی نمود و از سویی دیگر گام های آرامی را برای توسعه مناسبات با جهان غرب برداشت، بدون آن که موجب تحریک روس ها شود. شواردنادزه بیش از یک دهه یعنی از سال 1993 تا 2003 میلادی توانست با دشواری فراوان به این سیاست محافظه کارانه خود ادامه دهد. وقوع انقلاب گل رز در سال 2003 میلادی، نه تنها مهر پایانی بر حضور شواردنادزه در عرصه قدرت سیاسی گرجستان زد، بلکه رویکرد سیاست خارجی این کشور را نیز به طور بنیادینی دستخوش تغییر نمود. رویکردهای غرب گرایانه رهبران انقلاب گل رز به ویژه میخائیل ساکاشویلی موجب شد تفلیس سیاست محافظه کارانه دوران شواردنادزه را کاملاً کنار گذاشته و آشکارا نزدیکی با جهان غرب و عضویت در نهادهای یورو- آتلانتیکی چون اتحادیه اروپا و ناتو را در پیش گیرد. این امر زمینه سردی روابط مسکو- تفلیس را از همان سال 2003 فراهم ساخت. وقوع رویدادهایی چون با متهم کردن روسیه به دامن زدن به اغتشاشات در گرجستان و اخراج دیپلمات‌های روسیه از گرجستان و قطع جریان گاز روسیه به گرجستان از سوی روس ها در سال 2005 موجب تشدید سردی روابط دو کشور گردید. آنچه سردی و تنش در مناسبات دو کشور را به اوج خود رساند، حمله نظامی ساکاشویلی به مناطق اوستیای جنوبی و آبخازیا در اوت 2008 میلادی بود که با واکنش سخت و گسترده نظامی روسیه همراه بود. صرف نظر از شکست نظامی گرجستان و استقلال دو فاکتو مناطق جدایی طلب، پیامدهای منفی شدیدی نیز بر روابط تفلیس- مسکو برجای نهاد که قطع کامل روابط دیپلماتیک و خروج گرجستان از جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع از مهم ترین موارد آن به شمار می رفت. از آن مقطع به بعد روابط دو کشور روندی کاملاً پرتنش همراه با درگیرهای شدید لفظی رهبران دو کشور را تجربه نمود و بسیاری از کوشش های میانجی گرایانه از جمله مذاکرات صلح ژنو برای حل و فصل بحران مناطق جداشده و نیز مذاکرات روسیه و گرجستان بر سر الحاق روسیه به سازمان تجارت جهانی نیز نتوانست یخ روابط دو کشور را آب نماید. اما آنچه زمینه تدریجی این وضعیت را فراهم ساخت، انتخابات پارلمانی گرجستان در دهم اکتبر2012 بود. این انتخابات فرصتی را برای مخالفان سیاست های ساکاشویلی فراهم ساخت تا بتوانند دیدگاه های خود را در معرض قضاوت افکار عمومی جامعه گرجستان قرار دهند. مخالفین بر این باور بودند که اشتباهات ساکشویلی درعرصه سیاست خارجی ، موجب شده است که گرجستان تبدیل به بازیچه ای در رقابت ژئوپلیتیک روسیه و آمریکا شود و هریک از این قدرت ها بدون توجه به منافع و اهداف گرجستان از تفلیس درراستای منافع خود استفاده ابزاری نمایند. در همین راستا اتهاماتی چون درگیرکردن کشور دربحران ؛ ورود به جنگی که پاسخ های بی معنی و مضحک دولت را به افکار عمومی به همراه داشته است ؛ تشدید فشار به رسانه ها جهت حفظ قدرت ؛ تشکیل مجلس کاملاً مطیع و تک حزبی ؛ تشکیل قوه قضائیه ای که تنها دستورات دولت را انجام می دهد، از جمله مهم ترین اتهامات و انتقادات احزاب مخالف به سیاست های حزب حاکم جنبش ملی متحد به رهبری ساکاشویلی بود. در چنین شرایطی، انتخابات پارلمانی گرجستان با شرکت بیش از سه میلیون و نیم رای دهنده برای انتخاب 150 عضو پارلمان برگزار شد. این انتخابات، صحنه رقابتی جدی را میان حزب حاکم «جنبش ملی متحد» به رهبری میخائیل ساکاشویلی و ائتلافی از مخالفان دولت گرجستان رقم زد و در نهایت ائتلاف مخالف دولت موسوم به «رویای گرجی» به رهبری بیدزینا ایوانیشویلی موفق شد با کسب 19/53 درصد آرا در مقابل 51/41 درصد آرای حزب حاکم «جنبش ملی متحد»، اکثریت پارلمانی در این کشور را برعهده گیرد و ایوانیشویلی را به عنوان نخست وزیرآینده گرجستان معرفی نماید. از جمله نکات شایان توجه در زمینه سیاست خارجی، دیدگاه های ایوانیشویلی درباره ضرورت بهبود مناسبات گرجستان و روسیه بود که در مقطع انتخابات توجه بسیاری از محافل سیاسی را به خود جلب نمود. ایوانیشویلی در تشریح رویکرد سیاست خارجی مورد نظر خود اعلام نمود که « اولویت سیاست خارجی گرجستان هیچ تغییری نخواهد کرد. این کشور در همان مسیر عضویت در ناتو و همگرایی خود با اتحادیه اروپا گام برخواهد داشت، چرا که این مسئله از لحاظ امنیتی برای گرجستان دارای اهمیت زیادی است، ولی در عین حال روابط با روسیه نیز باید سر و سامان بگیرد». اعلام این مواضع با استقبال رهبران روسیه مواجه شد. روشن ترین اعلام مواضع مسکو از سوی دمیتری میدویدیف، نخست‌وزیر روسیه صورت گرفت. مدودف در روز بعد از اعلام نتایج انتخابات (سه شنبه، دوم اکتبر 212) اظهار داشت که: «به نوبه خویش معتقد است که پیروزی مخالفان در انتخابات پارلمانی گرجستان نشان دهنده این واقعیت است که این کشور خواهان تغییر است. حزب «روسیه واحد» به عنوان حزب حاکم در روسیه آمادگی آن را دارد که مذاکراتی را در خصوص آینده روابط دو کشور با نمایندگان اکثریت پارلمانی گرجستان آغاز کند. نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که مردم گرجستان خواستار روابطی سازنده‌تر با مسکو هستند. اگر نتیجه این انتخابات واقعی باشد، خط مشی سیاسی گرجستان متنوع تر و چند جانبه خواهد شد. باید از این مسئله تنها استقبال کرد و این به منزله آن است که در پارلمان این کشور نیروهای سیاسی مسئولیت پذیرتری وارد خواهند شد». 1 بدین ترتیب، نتایج انتخابات پارلمانی گرجستان زمینه آب شدن یخ های روابط گرجستان و روسیه را پس از گذشت نزدیک به چهار سال فراهم ساخت؛ هر چند این وضعیت به هیچ عنوان مطابق خواست ساکاشویلی نبود. اظهارات رئیس جمهور گرجستان پس از اعلام نتایج انتخابات به روشنی گویای این وضعیت است. ساکاشویلی در سخنرانی خود پس از اعلام نتایج انتخابات اظهار داشت: «دیدگاه های ائتلاف رویای گرجستان برای من بطور بنیادی غیر قابل قبول است. میان ما تفاوت عمیقی وجود دارد و ما معتقدیم دیدگاه-های آن ها فوق العاده غلط است، اما دمکراسی چنان عمل می کند که اکثریت ملت گرجستان تصمیم می گیرد و ما این انتخاب را می پذیریم».2 با قرار گرفتن رسمی ایوانیشویلی در جایگاه نخست وزیری گرجستان، کوشش های متعددی برای عادی سازی مناسبات مسکو- تفلیس به عمل آمد. نخستین اقدام مهم ایوانیشویلی، انتصاب زوراب آباشیدزه، به عنوان نماینده ویژه نخست‌وزیر گرجستان در مسائل مربوط به روابط با روسیه بود. از آنجایی که آباشیدزه از سال 2004 تا 2008 سفیر گرجستان در روسیه بود، انتصاب وی توانست به فرایند عادی‌سازی روابط دیپلماتیک دو کشور کمک موثری نماید. در چنین فضایی، نخستین نشست نمایندگان روسیه و گرجستان برای حل‌و فصل روابط دوجانبه در ژنو در 14 دسامبر سال 2012 میلادی برگزار شد. این اولین دیدار دیپلمات‌های دو کشور پس از جنگ پنج روزه گرجستان و روسیه در سال 2008 به شمار می رفت. صرف نظر از نتایج نشست، برگزاری دیدار رسمی بین نمایندگان دو کشور گام بسیار مهمی بود. تحولات این نشست نشان داد که دو طرف بسیار واقع بینانه پای میز مذاکره نشستند و انتظار دیپلمات‌های دو کشور نیز حل و فصل کامل اختلافات فی مابین دو کشور نبوده است. در این مذاکرات، مقامات گرجی در گام اول بدون پیش‌کشیدن مسائل مورد اختلاف ارضی در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی، بر مسائل اقتصادی تمرکز نمودند و بر سر از سرگیری صادرات محصولاتی همچون میوه ، آب معدنی و مشروبات را با طرف روسی مذاکره کردند و همانطور که اعلام کرده ‌بودند در ازسرگیری روابط با روسیه به مواردی که روس‌ها نسبت به آن حساس هستند نخواهند پرداخت و اولویت آنها در عادی‌سازی روابط با روس‌ها مسائل اقتصادی و فرهنگی می‌باشد. در نتیجه این مذاکرات گرجی‌ها توانستند اولین کانتینرهای پر از میوه خود را در آخرین روزهای سال میلادی 2012 به روسیه صادر کنند و بار دیگر بازار مصرف روسیه را به روی خود بگشایند.3 از دیگر نتایج مهم نشست ماه دسامبر، این بود که طرفین توافق کردند که چنین نشست‌هایی هر 2 یا 3 ماه برگزار شود. طبق اظهارات گریگاری کاراسین، معاون وزارت امور خارجه روسیه و زوراب آباشیدزه، نماینده ویژه نخست‌وزیر گرجستان که اخیراً صورت گرفت، نمایندگان روسیه و گرجستان، زمان نشست دوم خود، برای بهبود مناسبات تعیین کردند. هر چند نباید انتظار تحولات سریع و بنیادینی را در روند مناسبات دو کشور را داشت. حضور ساکاشویلی در عرصه قدرت سیاسی تا اکتبر 2013 میلادی (مهر 1392) و نیز ادامه سیاست های حمایتی روسیه از مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی به ویژه کمک های مالی گسترده و احداث دو پایگاه نظامی دایمی در این دو منطقه از مهم ترین چالش های پیش روی عادی سازی مناسبات روسیه و گرجستان به شمار می رود. اظهارات مایا پانجیکیدزه، وزیر امور خارجه گرجستان در کنفرانس امنیتی مونیخ به روشنی گویای وضعیت سخت و پیچیده حاکم بر مناسبات تفلیس- مسکو است. پانجیکیدزه در این کنفرانس اظهار داشت: «روند مذاکرات بین مسکو و تفلیس باید مرحله به مرحله به پیش برود، ولی بهبود روابط گرجستان و روسیه برای امنیت تضمین شده و تامین صلح در منطقه و جهان اهمیت خاصی دارد. ما اقدامات مشخصی را برای بهبود روابط دو کشور برداشته ایم، از جمله اینکه با برقراری ارتباط مستقیم با مقامات مسکو موافقت کرده‌ایم. البته این اقدامات نباید جایگزین اصول روند صلح بین دو کشور بر اساس کنوانسیون ژنو گردد. بسیار مهم است این مسئله درک شود که ما نمی‌توانیم تا زمانی که بخشی از خاک گرجستان در اشغال نیروهای نظامی روسیه قرار دارد، به صلح کامل با این کشور برسیم. روابط با روسیه نقش مهمی بازی می‌کند. ما باید متوجه باشیم که از این مسئله نمی‌توان چشم پوشی کرد و سعی داریم با کمک اتحادیه اروپا روسیه را متقاعد کنیم که جایگزینی برای برقراری صلح بین دو کشور وجود ندارد». 4 در مجموع، اعلام ایوانشویلی، رهبر حزب پیروز رویای‌گرجی مبنی بر عادی‌سازی روابط با روسیه نشان‌دهنده واقع‌گرایی سیاستمدارانی است که در حال حاضر در گرجستان به قدرت دست‌یافتند چرا که ادامه روابط خصومت‌آمیز با روسیه خسارات سنگینی را به اقتصاد و امنیت گرجستان وارد خواهد کرد. آنچه فرایند عادی‌سازی روابط گرجستان و روسیه را پیچیده می‌سازد روابط گسترده گرجستان با غرب و تلاش برای ورود به ساختارهای یورواتلانتیکی از یک سو و تضاد راهبردهای روسیه با این سیاست‌ها از سوی دیگر می‌باشد. به نظر می‌رسد روسیه با پا پیش گذاشتن و اشغال دو منطقه خودمختار از گرجستان افق راهبرد بلندمدت خود را در این منطقه از قفقاز آشکار کرد و همانطور که با اهرم قره‌باغ به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی حدود و ثغور روابط خود را با ارمنستان و آذربایجان تنظیم می‌کند با اعلام استقلال دو جمهوری خودخوانده آبخازیا و اوستیای‌جنوبی توان خود را برای تحت تاثیر قرار دادن سیاست‌های گرجستان افزایش داده است. روس‌ها با علم به اینکه گرجستان در بلند مدت نمی‌تواند خصومت با همسایه قدرتمند خود را ادامه دهد فشار به این جمهوری را در جهت همگراشدن با سیاست‌های روس محور افزایش خواهند داد بنابراین نمی‌توان انتظار داشت روابط دو کشور در کوتاه‌مدت در همه ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی شکل عادی به خود گیرد.
Fars News Agency